EKLEMLER VE BİYOMEKANİĞİ

Eklemler, kemiklerin birbirleri ile olan bağlantı noktalarıdır ve kemiklerin hareket kabiliyetini belirleyen önemli faktörlerdir. Kemiklerin vücudumuzdaki yeri ve görevi düşünüldüğünde, eklemlerin kinesyoloji içindeki önemi anlaşılabilir. Kinesiyoloji, insan hareketleri üzerine çalışan bilim dalıdır. Latince’de hareket anlamına gelen “kinesis” ve çalışma ya da bilim anlamına gelen “logia” kelimelerinden türemiş olan kinesiyoloji, insan kinetiği olarak da adlandırılır. Bu hareket kavramını daha iyi tanımlayabilmek amacıyla düzlem ve eksenler tanımlanmıştır. Düzlem, eksen ve bunlara bağlı oluşan hareket kavramları hakkında ayrıntılı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Bu makalede, eklem konusu ele alınacaktır.

Özet

Eklemler 3 ana grupta incelenir.

1. Oynamaz Eklemler (Sinartroz)
   • Sutura (sutura)
   • Syndesmosis (sindesmozis)
   • Gomphosis (gomfozis)
   • Schindylesis (şindilezis)
2. Yarı Oynar Eklemler (Amfiartroz)
   • Synchondrosis (sinkondrozis)
   • Symphysis (simfizis)
3. Oynar Eklemler (Diartroz)
   • Kayar (Plana) Tip Eklem
   • Menteşe (Ginglymus) Tipi Eklem (Tek Eksenli)
   • Pivot (Trachoidea) Eklem (Tek Eksenli)
   • Eyer (Sellaris) Tip Eklem (İki Eksenli)
   • Elipsoid (Ellipsoidea- condylaris) Eklem (İki Eksenli)
   • Top- Yuva (Spheroidea- Cotylica) Tipi Eklem (Üç Eksenli)

Şimdi ayrıntılı olarak inceleyelim.

Eklem Biyomekaniği

Eklemlerinizi kaç farklı şekilde hareket ettirebilirsiniz? Dirseğiniz gibi bazı kemikler, kolunuzu belirli bir yönde bükmenizi sağlayan bir menteşe gibi çalışır. Diğer kemikler, omuz ve kolunuz arasındaki eklem gibi bir top ve soket gibi birbirine oturur. Bu tür eklem, omzunuzu birçok yönde döndürmenizi veya kolunuzu bir daire içinde sallamanıza olanak tanır.

İnsan vücudunda çok çeşitli yapıda eklem türü vardır. Bunlardan bazıları hareketli (oynar), bazıları kısmi hareketli (yarı oynar) ve bazıları hareketsiz (oynamaz) yapıdadır. Her ne kadar kinesyoloji ve fonksiyonel anatomi konusu oynar ve yarı oynar eklemlere odaklansa da, biz makalemizde oynamaz eklem türüne de kısa bir göz atacağız.

1- Oynamaz Eklemler (Sinartroz):

Eklem yüzeyleri arasında boşluk yoktur ve arada fibröz bağ dokusu bulunur. Bu nedenle bunlara fibröz eklemler de denir. Bu tür eklemler herhangi bir harekete olanak tanımaz. Oynamaz eklemler kendi içinde dört gruba ayrılır. Bunlar;

• Sutura (sutura)
• Syndesmosis (sindesmozis)
• Gomphosis (gomfozis)
• Schindylesis (şindilezis)

A-Sutura (sutura);

iki kemik birbiriyle dikiş tarzında birleşmiştir ve bu eklem türü yalnızca kafa kemiklerinde görülür.

B-Syndesmosis (sindesmozis);

Eklem yüzeyleri arasında fibröz bağ dokusu bulunur.

Örnek: Articulatio tibiofibularis

C-Gomphosis (gomfozis);

Eklem yüzeylerinden biri oyulmuş, diğeri ise bu oyuğa tam yerleşmiş şekildedir.

Örnek: Alt- üst çene kemikleri ve diş köklerinde görülür.

D-Schindylesis (şindilezis);

Kemikteki bir oluk içine bir kemik çıkıntısının yerleşmesi ile oluşur.

Örnek: Sphenoidal Rostrum kemiği buna örnektir.

Sphenoidal Rostrum: Sfenoid kemik cisminin alt yüzü üzerindeki iki vomer kanadı arasındaki çentikle eklem yapan, gagaya benzer çıkıntı; sfenoid kemik gagası (Tıbbi Terimler Sözlüğü). Tek olan bu kemik, kafa tabanında, etmoid kemiğin ve alın kemiği ‘nin arkasında os occipitale ‘nin taban parçası pars basilaris ‘in ve os temporale’nin önündedir. Bu kemik, kafa tabanının ön ve orta çukurlarının fossa cranii anterior et media ‘nın oluşumuna katkı verir. Aynı zamanda şakak kısmının ön tarafını meydana getirir (Vikipedi).

2- Yarı Oynar Eklemler (Amfiartroz)

Ekleme katılan kemiklerin eklem yüzeyleri arasında hyalin kıkırdak bulunur ve bu sebeple bu gruba kartilaginöz eklemler de denir. İki alt grubu vardır. Bunlar;

• Synchondrosis (sinkondrozis)
• Symphysis’dir (simfizis)

A-Synchondrosis (sinkondrozis);

Eklem yüzeyleri arasında kıkırdak doku bulunur. Bu kıkırdak doku zamanla kemikleşebilir.

Örnek: Kostalar ve sternum arasındaki eklemler

B-Symphysis (simfizis);

Eklem yüzleri arasında yassı ve geniş fibrokartilaginöz bir kıkırdak bulunur.

Örnek: Pubis symphysis

3- Oynar Eklemler (Diartroz)

Ekleme katılan kemiklerin eklem yüzeyleri arasında eklem boşluğu vardır ve eklem yüzleri kıkırdakla kaplıdır.

Articular cartilage eklem yüzeyidir ve hyalin kıkırdak ile kaplıdır. İki kemik arasında boşuk vardır (joint cavity) ve arası synovial sıvı ile doludur. Yapı eklem kapsülü (fibrous layer) içindedir. Eklemi meydana getiren kemikleri birbirine bağlayan bağlara ligament denir.

Eklem yüzlerinin birbirine daha iyi oturması, uyum sağlaması için bazı eklem içi oluşumlar vardır.

Discus articularis (diskus artikülaris); disk şeklindeki oluşumlardır.

Labrum articularis (labrum artikülaris); halka şeklindeki oluşumlardır.

Meniscus (menisküs); fibrokartilaginöz yapıda, yarım ay şeklindeki oluşumlardır.

Oynar eklemler, eksen sayılarına göre de sınıflandırılır ve 6 grupta incelenebilir. Bunlar;

• Kayar (Plana) Tip Eklem
• Menteşe (Ginglymus) Tipi Eklem (Tek Eksenli)
• Pivot (Trachoidea) Eklem (Tek Eksenli)
• Eyer (Sellaris) Tip Eklem (İki Eksenli)
• Elipsoid (Ellipsoidea- condylaris) Eklem (İki Eksenli)
• Top- Yuva (Spheroidea- Cotylica) Tipi Eklem (Üç Eksenli)

A- Kayar (Plana) Tip Eklem

Bu eklem türünde, eklem yüzleri düzdür. Bu nedenle belirli bir ekseni yoktur. Bu tip eklemlerde eklem yüzlerinin bulunduğu düzlemde sınırlı bir kayma hareketi yapılır.

Örnek: Acromioclavicularis (Scapula eklemi). Scapulanın clavicula üzerindeki hareketi.

Karpal kemiklerin tümü sinoviyal- plana tipinde olup kayma hareketleri yapabilirler.

B- Menteşe (Ginglymus) Tip Eklemler (Tek Eksenli)

Menteşe şeklinde hareket ettiklerinden dolayı bu ismi almışlardır. Tek bir eksende hareket ederler.

Ekseni ve Temel Hareketi: Transvers eksende Fleksiyon- ekstensiyon

Örnek: Art. humeroulnaris (dirsek eklemi) , art. interphalangea (parmak eklemi)

Bu eklemlerin eklem kapsülü ince ve gevşektir, fakat eklem güçlü yan bağlarla güçlendirilmiştir.

C- Pivot (Trachoidea) Eklemler (Tek Eksenli)

Kemiklerin, bir eksen çevresinde birbirleri etrafında rotasyon yapabilmesine izin veren eklemlerdir. Eklemin dış bükey yüzü silindirik, iç bükey yüzü ise bu silindiri kısmen içine alacak şekildedir.

Ekseni ve Temel Hareketi: Vertikal eksende Pronasyon, Supinasyon, Rotasyon

Örnek: Art. radioulnaris proximalis- distalis ( ön kol kemikleri arasındaki eklemler), art. atlantoaxialis mediana (Boyunda atlanto-aksiyel eklem)

D- Eyer (Sellaris) Tip Eklem (İki Eksenli)

Eyer görünümünde olan bu eklemlere, kondiloid eklemler de denir.

Ekseni ve Temel Hareketi: Transvers ve sagittal olmak üzere 2 eksende çalışır. Transvers eksen etrafında fleksiyon- ekstansiyon, saggital eksen etrafında ise abduksiyon- adduksiyon hareketleri yapılabilir. Transvers ve sagittal eksen birlikte kullanılırsa sınırlı bir sirkumdiksion da yapılabilir.

Örnek: Başparmağın, birinci karpometakarpal eklemi ve sternoklavikular eklem.

E- Elipsoid (Ellipsoidea- Condylaris) Eklem (İki Eksenli)

Top- yuva tipi eklemlerin farklı bir varyasyonudur. Dışbükey eklem yüzü ortadan ikiye bölünmüş bir yumurta, içbükey eklem yüzü ise, bunu içine kısmen alacak oval çukur şeklindedir.

Ekseni ve Temel Hareketi: Sagital eksende abduksiyon ve adduksiyon, transvers eksende fleksiyon ve ekstansiyon, minimal düzeyde rotasyon yapar.

Fleksiyon-ekstensiyon, abduksiyon-adduksiyon hareketlerine izin verir. Minimal rotasyon olanağı da veren elipsoit eklemlere örnek el bileği (radiokarpal)eklem ve elin metakarpofalanjial eklemleridir.

Örnek: Art. radiocarpea (radiokarpal- el bileği eklemi) ve art.metacarpophalangeales (metakarpofalanjial- el eklemi)

F- Top- Yuva Tipi (Spheroidea- Cotylica) Eklemler (Üç Eksenli)

Bu eklem hemen hemen her yönde geniş hareket olanağı sunar. Dışbükey eklem yüzü bir küre, içbükey eklem yüzü ise bu küreyi içine alan yuvarlak bir çukur şeklindedir.

Ekseni ve Temel Hareketi: Transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon, sagital eksende abduksiyon-adduksiyon ve vertikal eksende pronasyon supinasyon yaparlar. Ayrıca eksenlerin tümünü kullanarak circumduction hareketi de yapabilirler. Genellikle bu tip eklemlerde, proximaldeki kemik hareketsiz, distaldeki hareketlidir. Fakat distaldeki kemik sabitlenirse, proximaldeki kemik hareket becerisi kazanabilir.

Örnek: Art. humeri (omuz eklemi) ve art. coxae (kalça eklemi)